سرمشق کیارستمی با «مشق شب»/ رنگ‌پریدگی فیلم‌سازی در مدرسه
به گزارش تحریریه فرهنگ و تربیت- جامع، زکیه اسدی؛ در یکی از روزهای پاییز بی‌برگشتِ سال ۱۳۶۷ پس از آن که مشق شب فرزندش را به نقطه پایان رساند، با شروعی روشن به یکی از تیره‌ترین چالش‌های نظام آموزشی روزگار خود پرداخت. عباس کیارستمی، تنها ایرانی برنده نخل طلایی کن در آن سال‌ها و با اندوخته‌ای درخشان در سینمای کودک و نوجوان با ساختارشکنی در سینمای آن روز به سراغ مستندسازی از مشقِ شب دانش آموزان رفت.
کیارستمی در «مشق شب» به سراغ پرسش از خوشایندی و ناخوشایندی تکالیف خارج از مدرسه برای دانش آموزان رفت. می‌گویند؛ «مستند مشق شب کیارستمی در آن سال‌ها و در روزهای پرالتهاب سال ۶۷ دیده و شنیده نشد.» کارگردانِ خسته از تکالیف شبانه‌ی فرزندش، دست بر روی یکی از چالش‌های بزرگ نظام آموزشی گذاشت و از زبان خود با دانش‌آموزان به طرح مسئله پرداخت و با بیش از ۸۰۰ دانش آموز گفتگو کرد.
فضای تاریک صحنه فیلم‌برداری «مشق شب» با حضور کیارستمی در حالی که عینکی مشکی بر چشم داشت، فن آراستن صحنه او را به رخ می‌کشید. البته از لحن دور از هر گونه عاطفه‌ی کیاررستمی در گفتگو با دانش آموزان نیز نمی‌توان غافل شد.
این مستند بی‌سوادی، کم‌سوادی، کم‌حوصلگی، آگاهی و ناآگاهی، دغدغه تامین معیشت خانواده‌ها و… را از لابه‌لای حرف‌های بچه‌ها بیرون کشید و پیشینه پژوهش خود را از کلمات دانش آموزان، استخراج کرد. بچه‌های جنگ اما علاقه‌شان به تماشای کارتن انکار نشدنی بود و در انتخابی ناعادلانه مشق شب، محکومیت دوست‌نداشتنی‌شان بود و تماشای کارتن را به جمعه‌ای سرد حواله می‌دادند.
نکته قابل توجه مستند «مشق شب» کیارستمی این است که در تمام طول مستند حتی یک مصاحبه با معلم‌ها، کارشناسان و صاحب‌نظران تعلیم‌وتربیت انجام نشده و واقعیت مشق شب تنها در احوالی است که بر دانش آموزان می‌گذرد.
خط جدیدی که کارگردان صاحب‌نام «مشق شب» برای پرداختن به مسائل آموزش و پرورش، باز کرد تا امروز کمتر کارگردان و فیلم‌سازی توانسته است به آن نزدیک شود. بررسی تکالیف خارج از مدرسه در روزهایی توسط کیارستمی جریان‌یابی شد که به عنوان یک امر بدیهی و وظیفه دانش آموز در جامعه میخ خود را کوبیده بود.
چالش مشق شبی که کیارستمی، نزدیک به چهار دهه‌ی پیش به آن پرداخته بود، همچنان در مدرسه وجود دارد با این تفاوت که دیگر مشق شب آن مفهوم گذشته را ندارد و بخش زیادی از نخبگان و حتی عموم مردم جامعه نگاه قدسی خود به مشق شب و تکالیف خارج از مدرسه را از دست داده‌اند. در دهه ۶۰ اگر تنها تلویزیون رقیب مشق شب بچه‌ها بود، امروزه دریایی از اتصالات و شبکه‌های اجتماعی پیش‌روی دانش آموزان است و این موضوع، اعتبار پرسش کیارستمی را دوباره زنده می‌کند؛ مشق شب یا استفاده از رایانه همراه، تلفن همراه و…؟
آینده‌پژوهی، شناخت مسئله و ورود جدی به مسئله روز آموزش و پرورش، گمشده‌ای است که سرمشقی به دستخط «مشق شب» کیارستمی برای کارگردان‌ها و فیلم‌سازان ایرانی دارد و در انتظار مشق‌هایی در مدرسه است که دیگر دیده و شنیده نشد.
