اصرار بر عدالت/ بازخوانی مسائل و چالش‌های مهم عدالت آموزشی کشور در دهه اخیر
به گزارش تحریریه روزنگار- جامع؛ در شبی که مطالبات دانشجویان در دیدار رمضانی با رهبر انقلاب بر محور کلان مسئله عدالت اجتماعی و مشارکت مردم در امور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، می‌چرخید؛ رهبر انقلاب در پاسخ به سخن یکی از نمایندگان تشکل‌ها درباره تفاوت دیدگاه ایشان با سال ۱۳۸۱ درباره «عدالت»، تأکید کردند و فرمودند: تفاوت این است که اصرار بنده بر عدالت بیشتر شده است، چراکه در عدالت پیشرفت کم بوده است.
عدالت آموزشی که محور مطالبات دو تن از نمایندگان تشکل‌های دانشجویی در دیدار با رهبر انقلاب بود، به عنوان یکی از پایه‌های اصلی عدالت اجتماعی در ارائه خدمات عمومی و دسترسی به فرصت‌های برابر همواره مورد تاکید رهبر انقلاب و فعالان دانشجویی بوده است.
رشد مدارس غیردولتی
رشد بی‌رویه مدارس غیردولتی بزرگترین چالش مسئله خصوصی‌سازی در نظام آموزشی است. اگر چه راه‌حل این چالش تعطیلی کلیه مدارس غیردولتی نیست اما نبود الگو و قاعده‌ای که مبتنی بر نیازهای واقعی نظام آموزش اجازه تاسیس مدارس را صادر کند، منجر به رشد بی‌رویه این مدارس شده است. در طی سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ نسبت دانش آموزان مدارس غیردولتی به كل دانش آموزان در همه مقاطع دارای روندی افزایشی بوده است به‌طوری كه این نسبت از ۱۰.۷ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۱۲.۹ درصد در سال ۱۳۹۸ افزایش یافته است. این افزایش بیشتر در مقطع ابتدایی بوده است كه از ۱۱.۱ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۱۴.۸ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده است.
افزایش بازماندگان از تحصیل
طبق آخرین آمارهای اعلامی از سوی آموزش و پرورش، در سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ هر چند تلاش‌هایی برای جذب بازماندگان و تارکان از تحصیل و کاهش آمار نسبت به سال تحصیلی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ انجام شده است؛ اما همچنان بیش از ۹۱۱ هزار نفر در سنین ۶ تا ۱۷ از تحصیل بازمانده‌اند و ۲۷۹ هزار نفر نیز ترک تحصیل کرده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد پنج استان سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزستان و آذربایجان غربی دارای بیش‌ترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل هستند.
کنکور؛ ایجاد شکاف طبقاتی و بازتولید ثروت و قدرت
توزیع رتبه‌های برتر کشور در استان‌های مختلف نابرابر است؛ شهر تهران حدود یک سوم رتبه‌های برترکشور را در خود جای داده است در حالی که صرفا ۱۰ درصد از جمعیت دانش آموزی پایه دوازدهم را داراست. استان سیستان و بلوچستان تنها ۰/۵ درصد از رتبه‌های برتر را به خود اختصاص داده، در حالی که بیش از ۳.۵ درصد جمعیت دانش آموزی پایه دوازدهم را داراست.
بر اساس آمارها در کنکور ۱۴۰۲ بیش از ۸۰ درصد رتبه‌های برتر زیر ۳ هزار به سه دهک بالای درآمدی اختصاص دارد. این در حالی است که ۸۵ درصد دانش‌آموزان در مدارس دولتی درس می‌خوانند اما فقط ۲.۵ درصد از رتبه‌های بالای کنکور را به خود اختصاص داده‌اند.
از میان مدارس پولی کشور نیز سهم مدارس استعدادهای درخشان یا سمپاد در رتبه‌های برتر کنکور از سایرین بیشتر است. در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۰ درصد از رتبه‌های برتر کنکور از مدارس سمپاد بودند. آماری که در سال ۹۸ نیز تکرار شده بود. همچنین سهم دیگر مدارس پولی یعنی مدارس غیردولتی و نمونه دولتی در کنکور جمعا ۳۰ درصد بوده است.
نکته حائز اهمیت این است که ۸۵ درصد از دانش‌آموزان کشور در مدارس دولتی درس می‌خوانند؛ اما این مدارس تنها ۲.۵ درصد از رتبه‌های برتر کنکور را به خود اختصاص می‌دهند و در مقابل ۱۵ درصد از جمعیت دانش‌آموزی کشور که در مدارس پولی درس می‌خوانند، ۹۷.۵ درصد از رتبه‌های برتر را به نام خود زدند.
بودجه آموزش و پرورش؛ پشت به عدالت آموزشی
در حال حاضر سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی کمتر از ۱۰ درصد است و این در حالی‌ست که در دنیا این عدد ۱۴ درصد است. همچنین بیش از ۹۵ درصد از بودجه آموزش و پرورش صرف هزینه‌های جاری می‌شود و با این حساب جایی برای ردیف «کیفیت‌بخشی و عدالت آموزشی» در بودجه این وزارت‌خانه نمی‌ماند. مثلا سرانه دانش آموزان در بودجه ۱۴۰۲ به دو هزار تومان رسیده بود و حضور بندهای چون سازوکارهای حمایت از مناطق محروم، کیفیت‌بخشی به مدارس دولتی، جمع‌آوری مدارس کانکسی و…. را خالی از اعتبار کرد.
سرانه پایین فضای آموزشی در مناطق محروم نیز از جمله مصادیق مهم بی‌عدالتی آموزشی است. میانگین سرانه فضای آموزشی در کشور ۵.۵ مترمربع و در استانی مانند سیستان و بلوچستان ۳.۲ مترمربع است و نبود فضاهای آموزشی یکی از علت‌های اساسی بازماندگی تحصیلی دانش‌آموزان این استان است.
سهم آموزش و پرورش در دنیا از تولید ناخالص ملی ۴.۶ درصد است در حالی که در کشور ما کمتر از ۲درصد است.
نتایج نگران‌کننده امتحانات نهایی و تطبیق با نقشه فقر در کشور
بر اساس اعلام مرکز آمار کشور، معدل امتحانات نهایی در خرداد ۱۴۰۲ در ۱۷ استان در وضعیت هشدارآمیز قرار گرفت. بررسی معدل امتحانات نهایی در استان‌های مختلف نشان می‌دهد که این نتایج با نقشه فقر در کشور تطبیق دارد.
میانگین معدل امتحانات نهایی خرداد امسال در استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان و آذربایجان غربی ۸ تا ۹ بوده است. همچنین استان‌های خراسان شمالی، گلستان، اردبیل، ایلام، کردستان، لرستان، کرمانشاه، فارس، کرمان، گیلان، بوشهر و چهارمحال و بختیاری نیز استان‌هایی هستند که میانگین ۹ تا ۱۰ را ثبت کردند.
همچنین نتایج نمرات آزمون نهایی دانش آموزان در استان‌ها به وضعیت بازماندگان از تحصیل و ترک تحصیل در این استان‌ها نیز نزدیک است. بنا بر داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، بعد از سیستان و بلوچستان، استان‌های آذربایجان غربی، گلستان، خراسان شمالی و خراسان‌رضوی بیش‌ترین فراوانی نسبی بازماندگان از تحصیل را داشته‌اند.
