در مسیر انحراف/ پیچیده‌سازی سوالات امتحان نهایی به نفع چه کسی است؟
تحریریه روزنگار- جامع؛
دشواری آزمون‌های نهایی، مفهومی و تحلیلی بودن سوالات و در مواقعی طرح سوال‌هایی خارج از کتاب‌های درسی از پرتکرارترین گلایه‌هایی‌ست که دانش‌آموزان نسبت به پیچیدگی آزمون‌های نهایی امسال داشته‌اند. امیرحسین سلطانی فلاح، معاون مرکز سنجش و پایش کیفیت وزارت آموزش‌وپرورش پیش‌تر در گفتگویی با جامع گفت: «امتحانات نهایی مسیر بازگشت به مدرسه است.» این استدلال درست است تا جایی که مدرسه از زیر سایه کنکور خارج می‌شود اما این روزها این استدلال در مسیر انحراف است چرا که؛ ارزیابی عملکردی از دانش آموزان که هدف مدرسه است را دنبال نمی‌کند.
فعالان حوزه عدالت آموزشی بر این باورند که پیچیدگی سوالات امتحانات نهایی یکی از سازوکارهای اصلی فراهم شدن بسترهای خلق بازار آموزش در آینده نزدیک است، با توجه به سطح سوالات آزمون‌های نهایی، پیش‌بینی می‌شود پس از کنکور باید منتظر آزمون‌های استانداردسازی شده توسط موسسات خصوصی بود.
همچنین مفهومی‌سازی و پیچیده‌سازی سوالات آزمون نهایی نشان دهنده این مطلب است که تغییر مسیر ارزشیابی از آزمونی چهار ساعته به فرایندی سه‌ساله در مدرسه مانند امتحان نهایی، تغییری در فرآیند بازگشت به مدرسه و کم‌کردن نقش کنکور در مدرسه ندارد و همچنان در بر همان پاشنه خواهد چرخید.
سخت بود!
تاثیر ۵۰ درصدی نمرات امتحانات نهایی در آزمون ورود به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش‌عالی، عاملی شده تا دانش‌آموزان آزمون خردادماه را جدی‌تر بگیرند و با توجه به گستردگی جمعیت و تعداد دروس، نظرات متفاوتی در سخت یا آسان بودن سوالات داشته باشند. یکی از دانش آموزان پایه دوازدهم انسانی در مدرسه عادی دولتی در گفتگو با جامع در پاسخ به سوال «سطح سوالات امتحان‌های نهایی را چگونه ارزیابی می‌کند؟»، گفت: امتحانات سطح متوسط رو به بالایی داشت مثلاً؛ در درس تاریخ اگر فقط متن کتاب را خوانده بودی، نمی‌توانستی پاسخ دهی؛ اما آزمون زبان بسیار سخت بود و حتی دبیر زبانمان نیز بر سخت بودن آزمون تاکید داشتند.
یکی دیگر از دانش آموزان پایه یازدهم در مدرسه عادی‌دولتی، گفت: امتحان علوم‌وفنون ادبی بسیار سخت بود و بیشتر بچه‌ها نتوانستند به سوال آخر برسند و وقت کم آوردیم! امتحان زبان که یک فاجعه بود! و فقط کسانی نمره خوب می‌گیرند که از کودکی به کلاس زبان رفته بودند.
یکی از دانش‌آموزان پایه یازدهم در مدرسه سمپاد نیز در گفتگو با ما ادامه داد: سطح سوالات بالا نبود و فقط باید با دقت خوانده می‌شد. البته امتحان زبان برای بچه‌هایی که صرفاً با مدرسه پیش رفته بودند، سخت بود.
دانش آموز دیگری در پایه یازدهم در یکی از مدرسه‌های دولتی شهرستان خمین نیز می‌گوید: همه امتحان‌ها به جز امتحان دین‌وزندگی برای ما سخت بود. امتحان زبان از همه امتحان‌ها دشوارتر بود و فقط برگه سیاه کردیم که خالی نباشد.
چرا امتحان نهایی سنجه مناسبی برای ارزیابی دانش آموزان نیست؟
میانگین کشوری نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ در رشته تجربی ۱۱.۲۳، رشته ریاضی ۱۰.۷۹، رشته انسانی ۸.۷۵ و در رشته معارف ۱۰.۵۶ بوده است. این آمار و میانگین معدل پایین امتحانات نهایی در سال گذشته بر اساس آنچه که در حال حاضر از حوزه‌های امتحان نهایی مخابره می‌شود، امسال نیز تکرار خواهد شد.
افزایش ۵۰ درصدی سهم امتحانات نهایی در کنکور سراسری سبب شده است که سطح سوالات امتحانات نهایی بیش از گذشته بالا برود و یا دست‌کم تفاوت‌های جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و… دانش آموزان در تمامی مناطق کشور را نادیده بگیرد و در نهایت به گلایه‌هایی تک‌کلمه‌ای چون؛ «سخت، مفهومی و طاقت‌فرسا» برسد.
صف طولانی داوطلبان کنکور برای کسب کرسی صندلی رشته‌های پرطرفدار نیازمند یک سازوکار مدیریتی جهت غربال ورود دانش آموزان به دانشگاه است؛ بنابراین افزایش سهم امتحانات نهایی در کنکور سراسری نیز در مسیر همین ایده، مدیریت و یا به بیان بهتر منحرف می‌شود. بر این اساس مفهومی طرح کردن سوالات امتحان نهایی بدیهی‌ترین انگاره مدیریت صف داوطلبان ورود به دانشگاه‌ها است.
آزمون نهایی معیار سنجش مناسبی برای ارزیابی همه دانش‌آموزان به شکل یکسان‌سازی شده، نیست و پیوند آن با کنکور سبب شده این آزمون به اهرم فشار دیگری در مدرسه تبدیل شود. ارزیابی عملکردی دانش‌آموزان در مفاهیم برنامه‌ریزی درسی، تأکید بر فرایندهای یادگیری فراگیر در سطوح مختلف تحصیلی دارد و بزرگ‌ترین داور معیار سنجش در این نوع از ارزیابی، معلمان هستند که بیش‌ترین شناخت را از دانش‌آموزان خود دارند؛ حال‌آنکه در آزمون‌های نهایی یکسان‌سازی شده به میزان یادگیری عینی دانش‌آموزان توجهی نمی‌شود و معلم بزرگ‌ترین غایب این نوع از ارزیابی است.
آزمون‌های نهایی در مسیر بازار آموزش؟
هم‌اکنون بازار نشر کتاب‌های کمک‌درسی، موسسات آزمون‌های تشخیصی و… از کنکور به آزمون نهایی تغییر جهت داده‌اند و بسترهای فراوانی جهت تقویت بازارهای آموزشی و ایجاد بسترهای تبعیض، فراهم شده است. پیچیدگی سوالات امتحانات یکی از سازوکارهای اصلی فراهم شدن بسترهای خلق بازار آموزش در دنیاست. بازارهای آموزشی همواره در شرایطی قوت می‌گیرند که سازوکارهای مرسوم به مدارس دولتی پاسخگوی نیاز متقاضیان نباشند و افراد متقاضی مجبور می‌شوند به این بازارها مراجعه کنند و بدیهی است که مراجعه به بازار سیاه همواره نیازمند صرف هزینه بیشتر و گاهی تا چندین برابر هزینه رایج است. هزینه‌ای که همه متقاضیان و به خصوص آنان که درمدارس دولتی تحصیل می‌کنند توان پرداخت آنان را ندارند. همانطور که خواندید، دانش آموزان مدارس عادی‌دولتی سطح سوالات را بیش از آنچه در مدرسه آموختند، عنوان کردند اما دانش‌آموزی که در مدرسه خاص تحصیل می‌کرد به نسبت دیگر دانش‌آموزان اظهار رضایت بیشتری داشت.
مفهومی‌سازی و پیچیده‌سازی سوالات آزمون نهایی نشان دهنده این مطلب است که تغییر مسیر ارزشیابی از آزمونی چهارساعته به فرایندی سه‌ساله در مدرسه مانند امتحان نهایی، تغییری در فرایند بازگشت به مدرسه و کم‌کردن نقش کنکور در مدرسه ندارد و همچنان در بر همان پاشنه خواهد چرخید!
