تربیتِ مصرفی/ غیبت «تربیت سیاسی» در چهل‌وچهارمین سالگرد تاسیس نهاد امور تربیتی در آموزش‌وپرورش
تحریریه روزنگار- جامع:
«در مدارس ما حتی یک نیروی صددرصد متعهد و مطمئن که با ما ارتباط داشته باشد، نیست که لااقل گزارش فعالیت‌های مدرسه را بدهد. لازم است در هر مدرسه لااقل یک نفر به‌عنوان «امور تربیتی» داشته باشیم تا بفهمیم در مدرسه چه می‌گذرد و بعد به مرور زمان از آن نیرو بخواهیم که نقش فرهنگی و پیاده‌کردن هویت اسلامی را برعهده بگیرد.» این نگرانی شهید رجایی در روزهای ابتدایی انقلاب اسلامی است. نگرانی که به تولد و استقرار نهاد «امور تربیتی» در آموزش‌وپرورش در سال ۱۳۵۹ با همراهی شهید باهنر منجر شد. در این دوره مربی‌های امور تربیتی، سربازان انقلاب اسلامی خوانده شدند و ماموریت مهمِ حذف جریان‌های تئوریزه کردن تربیت غیرسیاسی در مدارس کشور فعال شد.
امور تربیتی در دو دهه ابتدایی فعالیت خود علی‌رغم خطاهای روشی که در ساختار وزارت آموزش‌وپرورش وجود داشت به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه به‌یکباره پس از ۲۳ سال به دلیل تغییر برخی سیاست‌ها از حوزه ستادی آموزش‌وپرورش حذف شد. حذفی که برخی آن را ناشی از سیاست‌های دولت‌های سازندگی و اصلاحات وقت می‌دانستند و عده‌ای نیز با حمایت از انحلال امور تربیتی، ناکارآمدی تربیت ایدئولوژیک در ساختار آموزش‌وپرورش را امری روشن عنوان کردند. انحلال امور تربیتی در فراواقعیت خود از یک عقب‌نشینی در تربیت رسمی آموزش‌وپرورش خبر می‌دهد؛ توقف تربیت سیاسی سبب جایگزینی «تربیت مصرفی» شد. تربیت مصرفی که بی‌تاثیر از جامعه مصرفی حاکم در ایران و جهان نبود با حذف سیستماتیک از ساختار وزارت آموزش‌وپرورش در تربیت رسمی، رسمیت ویژه پیدا کرد.
تربیت مصرفی که کنش افراد را به واکنش محدود می‌کند و مصرف بیش‌تر و اصالت لذت را به رویای افراد تبدیل می‌کند و روحیه مولد و حضور فعالانه فرد در زیست اجتماعی‌اش را از او می‌گیرد. بر این اساس ایدئولوژی مصرف افراد را منفعل می‌کند و مفهوم «نیاز» را به صورتی فرا واقعی خلق می کند تا افراد به سمت مصرف بیش‌تر حرکت کنند. حذف و برقراری زمینه‌های استضعاف و ناتوانی افراد از حضور در اجتماع از دیگر آورده‌های تربیتی است که اصالت را به مصرف می‌دهد. با این حساب تعطیلی امور تربیتی در دهه‌های هفتاد تا نیمه دهه هشتاد با به‌کارگیری ایدئولوژی مصرف را می‌توان یکی از مهم‌ترین مصادیق عقب‌گردهای تربیت سیاسی و ایدئولوژيک در آموزش‌وپرورش کشور دانست.
با این همه امور تربیتی پس از یک وقفه طولانی مدت بار دیگر در ۷ تیر ۱۳۸۵ با تصویب قانون احیای معاونت پرورشی و تربیت بدنی به آموزش‌وپرورش بازگشت. کم‌رمق، تهی از ایده و بدون استقرار سیاست‌های درست، بازگشت امور تربیتی با عنوان پرورشی را در فاصله‌ای معنادار با ایده اصلی این نهاد در راستای تربیت سیاسی و دینی قرار داد. یکی از مربیان پرورشی اراک می‌گوید: «در مدارس نام پرورشی با برنامه‌های صبحگاهی سر صف مدرسه شروع می‌شود و با اجرای بخشنامه‌های رویدادی ۱۳ آبان و دهه فجر به میانه می‌رسد و با هفت‌سین نوروز تمام می‌شود؛ این خلاصه‌ای از فعالیت‌های ما در معاونت پرورشی است.» تقلیل برنامه‌های ملی و سیاسی که وظیفه تئوریزه کردن تربیت سیاسی و فراهم کردن زمینه‌های ایفای نقش اجتماعی دانش‌آموزان را عهده‌دار بود به اجرای بخشنامه‌های ابلاغی، ادامه‌دهنده مسیر تعطیلی این نهاد در دهه‌های هفتاد و هشتاد است.
امروز نیز بخشنامه‌های پرورشی به‌مثابه اشیائی مصرفی برای معاونان و مربیان پرورشی اندازه‌گیری و ارسال می‌شوند و مصرف آن برای دانش‌آموزان نیز به اندازه چند زنگِ پرورشی در ساعت‌های حضور در مدرسه اعتبار دارد.
